Gmina Żnin charakteryzuje się znacznym urozmaiceniem gleb. Dominującą rolę stanowią gleby płowe, ale występują również gleby pochodzenia organicznego tzn. torfy i mułowo - torfowe.
Gminę charakteryzuje znaczne zróżnicowanie typów gleb. W przewadze mamy do czynienia z glebami wytworzonymi na glinach. Pod względem typologicznych, zróżnicowanie gleb jest głównie wynikiem sprzężeń budowy geologicznej, urzeźbienia terenu, warunków wodnych i szaty roślinnej. Gleby o najwyższym wskaźniku bonitacyjnym województwa koncentrują się w południowej jego części, między innymi w rejonie Żnina. Na terenie gminy Żnin dominują gleby bielicowe gliniaste, bielicowe piaskowe, bagienne błotne, brunatne gliniaste i czarne ziemie. Obniżenia rynnowe, wytopiskowe i dna dolin zajęte są przez gleby pochodzenia organicznego. Zalicza się do nich torfy niskie, gleby mułowo - torfowe i murszowe. Gminę charakteryzuje duże zróżnicowanie gleb. Przeważają gleby wytworzone na glinach. Większość z nich charakteryzują klasy IIIb - IVa. Wykazują one duży stopień zbielicowania. Gleby brunatne odznaczają się wyższymi klasami II i III a. Czarne ziemie towarzyszą glebom wytworzonym z glin i zajmują obniżenia terenowe. Gleby torfowe, murszowo - torfowe i mułowo - torfowe występują w dolinach cieków i jezior oraz w zagłębieniach bezodpływowych. Sporadycznie spotyka się piaski gliniaste mocne podścielone glinami klas IIIa - IIIb. w litych piaskach sandrowych powstały gleby piaszczyste, słabogliniaste, całkowite lub płytkie klas IVb, V, VII.
Agroklimat, warunki wodne i rzeźba terenu są bardzo korzystne, wskaźnik bonitacji wynosi 1,17 dla gruntów ornych i 0,78 dla użytków zielonych.
Struktura typów gleb w gminie Żnin:
- płowe: 60%
- brunatne właściwe: 13%
- czarne ziemie: 12%
- rdzawe: 8%
- brunatne właściwe typowe: 4%
- torfowe i murszowo - torfowe: 2%
- mułowo - tofowe: 1%
Bonitacja gleb
Średnia klasa bonitacyjna dla powiatu żnińskiego wynosi dla gruntów ornych - IVa, a dla użytków zielonych - IV. Na terenie gminy dominują gleby klasy IIIa - 32,7% i gleby klasy IVa - 27,3%. Gleby klasy I nie występują na terenie gminy. Procent gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych mieści się w przedziale od 3% do 20%. W zakresie odczynu, procent gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych należy do najniższych w województwie kujawsko - pomorskim.
Gmina nie posiada dużych złóż surowców mineralnych. Ciekawostką jest fakt, iż w Żninie odkryto złoże węgla brunatnego spełniającego wymogi bilansowości.
Obszar gminy Żnin nie jest zasobny w surowce mineralne. Nieliczne złoża są eksploatowane na potrzeby lokalne. Surowce ilaste reprezentowane są przez gliny zwałowe, piaszczyste z domieszką żwirów i otoczaków. Surowce okruchowe występują jako piaski akumulacji rzecznej, piaski eoliczne, piaski i żwiry akumulacji glacjalnej oraz akumulacji wodno - lodowcowej. Przeprowadzone prace poszukiwawcze za węglem brunatnym doprowadziły do stwierdzenie nieopłacalności eksploatacji tego surowca m.in. ze względu na małą miąższość i nieodpowiednie kryterium bilansowości. Ciekawostką jest fakt, iż w okolicach Żnina stwierdzono warstwę węgla o miąższości 35 m w postaci dwóch pokładów, z których dolny mógłby odpowiadać wymogom bilansowości. Torfy związane z doliną Gąsawki mają charakter torfowisk niskich, charakteryzują się dobrymi właściwościami opałowymi i izolacyjnymi.
Obecnie na terenie gminy Żnin obowiązują 2 koncesje na wydobywanie kruszywa naturalnego. Dotyczy to miejscowości Wawrzynki, gdzie eksploatację prowadzi się w celu przesypywania warstwy odpadów substancją mineralną, zgodnie z technologią składowania. Drugim obszarem jest kopalnia kruszywa naturalnego Jaroszewo o powierzchni niemal 2 ha. Reasumując złoża surowców budowlanych gminy nie są w stanie zaspokoić jej potrzeb. Ograniczeniem jest to, iż centralne obszary kolidują z terenami chronionymi gminy.
